రాలిపోయేజ్ఞాపకమా!

డిమెన్షియా ఒక్క జ్ఞాపకశక్తినే కాదు.. ఆలోచనల తీరునూ, నిర్ణయాలు తీసుకోవటాన్నీ, భాషా నైపుణ్యాలనూ ఘోరంగా దెబ్బతీస్తుంది.

డిమెన్షియా- కుంగుబాటు, నిద్రలేమి, ఇన్‌ఫెక్షన్లు, గాయాలు, బరువు తగ్గిపోవటం వంటి ఇతరత్రా సమస్యలకూ దారితీస్తుంది.

మనిషిని మనిషిగా నిలబెట్టేదీ, నడిపించేదీ జ్ఞాపకమే! పుట్టినప్పట్నుంచీ.. ఆ మాటకొస్తే తల్లి కడుపులో పడ్డప్పట్నుంచే ప్రతి కదలికా, ప్రతి ఆలోచనా ప్రతి అనుభవమూ, ప్రతి సందర్భమూ ఒక్కో జ్ఞాపకంగా మారుతూ.. మెదడు పొరల్లో నిక్షిప్తమవుతూ.. అవసరమైనప్పుడు వెలికి వస్తూ.. జీవనచక్రాన్ని ముందుకు దూకిస్తుంది! అలాంటి జ్ఞాపకాలన్నీ ఒక్కొక్కటిగా తుడిచిపెట్టుకుపోతుంటే? కన్నవారిని, కట్టుకున్నవారినీ పోల్చుకోలేకపోతే? చివరికి తానెవరో, ఎక్కడున్నానో కూడా తెలుసుకోలేకపోతే? డిమెన్షియా మనిషిని ఇలాంటి దుర్భర స్థితిలోకే నెడుతుంది. కాబట్టే డిమెన్షియా అంటేనే ప్రపంచం ఉలిక్కిపడుతోంది. వృద్ధుల సంఖ్య గణనీయంగా పెరిగిపోతున్న నేపథ్యంలో మరింత కలవరపడుతోంది.

ప్రస్తుతం మనం విచిత్రమైన స్థితిలో కొట్టుమిట్టాడుతున్నాం. ఒకవైపు మన ఆయుష్షు పెరుగుతోందని సంతోషిస్తున్నాం. మరోవైపు వయసుతో పాటు వచ్చే, జీవనశైలితో ముడిపడిన సమస్యలు ముంచుకొస్తున్నాయని విచారిస్తున్నాం. రోజురోజుకీ జ్ఞాపకాలను ఒక్కొక్కటిగా రాల్చేస్తూ.. చివరికి చెట్టంత మనిషిని మోడు చేసే డిమెన్షియా ఇలాంటి సమస్యే. మనదేశంలో సుమారు 41 లక్షల మంది దీంతో సతమతమవుతుండగా.. 2035 నాటికి వీరి సంఖ్య రెట్టింపు కావొచ్చని భావిస్తున్నారు. ఇది ఆయా వ్యక్తులకే కాదు. కుటుంబానికీ, సమాజానికీ చిక్కులు తెచ్చిపెడుతుంది. ఒక్కసారి దీని బారినపడితే బయటపడటం కష్టం. ఒకటీ అరా మందులున్నా పూర్తిగా నయం కావటమనేది అసాధ్యం. అలాగని నిరుత్సాహ పడాల్సిన పనిలేదు. జీవనశైలి మార్పులతో, మందులతో, తగు జాగ్రత్తలతో నియంత్రణలో ఉంచుకునే అవకాశముంది. కాబట్టి డిమెన్షియా, దాని పరిణామాల గురించి తెలుసుకోవటం ఎంతైనా అవసరం.

మామూలు మతిమరుపు కాదు

‘నేను కళ్లజోడు, బండితాళాలు ఎక్కడ పెట్టానో గుర్తుకురావటం లేదు. నాకు డిమెన్షియా వచ్చినట్టేనా?’ అని చాలామంది అడుగుతుంటారు. మనం ఎప్పుడో అప్పుడు ఏదో ఒకటి మరచిపోవటం సహజమే. ఇలాంటి మామూలు మతిమరుపులో ఆయా విషయాలు ఆ వెంటనో.. గంటకో, రెండు గంటలకో తిరిగి గుర్తుకొచ్చేస్తాయి. డిమెన్షియా అలా కాదు. ఇందులో మతిమరుపుతో పాటు నిర్ణయాలు సరిగా తీసుకోలేకపోవటం, ఆలోచనా విధానం మారిపోవటం, మాటామంతీ అస్తవ్యస్తం కావటం వంటివీ వేధిస్తాయి. ఇవి దైనందిన వ్యవహారాలనూ దెబ్బతీసే స్థాయిలోనూ ఉంటాయి.

ఏంటీ కారణం?

డిమెన్షియాకు మూలం మెదడులో నాడీ కణాలు దెబ్బతినటం, క్షీణించటం. వాటి మధ్య సమాచార ప్రసరణ కొరవడటం. నాడీ కణాలు సమాచారాన్ని ఇచ్చిపుచ్చుకోవటానికి, జ్ఞాపకశక్తికి అసిటైల్‌ కోలిన్‌ రసాయనం తోడ్పడుతుంది. డిమెన్షియాలో దీని ఉత్పత్తి తగ్గుతుంది. మరోవైపు- టావో ప్రోటీన్‌, అమీలైడ్‌ బీటా ప్రోటీన్‌ మెదడులో విచ్ఛిన్నం కాకుండా అక్కడే పోగుపడి, గట్టిపడిపోతుంటాయి. ఫలితంగా నాడీకణాలు దెబ్బతింటాయి. చనిపోతుంటాయి. జ్ఞాపకాలు ఏర్పడటంలో మెదడులోని హిప్పోక్యాంపస్‌దే కీలకపాత్ర. డిమెన్షియాలో ముందుగా దెబ్బతినేది ఇదే. అందుకే మతిమరుపు ముందుగా బయటపడుతుంది.

కనిపెట్టుకునేవారూ కీలకమే

డిమెన్షియా తీవ్రమైనప్పుడు నిద్ర పట్టకపోవటం, ఆగ్రహంతో ఊగిపోవటం, స్తబ్ధుగా ఉండిపోవటం, భ్రాంతులకు లోనవటం, అనుమానించటం, లేనిపోనివి ఊహించుకోవటం, తిట్టటం, కొట్టటం చేయొచ్ఛు తామేం చేస్తున్నామో తెలియక ఇంట్లోంచి పారిపోనూ వచ్ఛు రుచి, వాసన తగ్గటం వల్ల సరిగా తినకపోవచ్ఛు అందువల్ల వీరిని కనిపెట్టుకునేవారికీ అవగాహన ఉండాలి. ఎప్పుడెలా నడచుకోవాలో తెలుసుకోవటం ముఖ్యం.

* సరిగా నిద్రపోవటం లేదనుకోండి. క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం చేయించటం, పగటిపూట ఆరుబయట తిప్పటం, ఒంటికి ఎండతగిలేలా చేయటం, పగటిపూట నిద్ర పోకుండా చూసుకోవటం ద్వారా రాత్రుళ్లు బాగా నిద్రపోయేలా చూసుకోవచ్ఛు ఇంట్లో ప్రశాంత వాతావరణం ఉండేలా చూసుకోవాలి. టీవీ సౌండ్లు తక్కువగా పెట్టాలి.

* మూడ్‌ను బట్టి ప్రవర్తించాలి. కోపగించుకుంటున్నా, తిడుతున్నా దృష్టిని మళ్లించే ప్రయత్నం చేయాలి. వారు చెప్పేది వింటూ నిదానంగా, మనసుకు నచ్చేలా మాట్లాడాలి.

●* బలమైన, రుచికరమైన ఆహారం ఇవ్వాలి. లేకపోతే రోగనిరోధకశక్తి తగ్గి ఇన్‌ఫెక్షన్లు వచ్చే అవకాశముంది. మంచి మూడ్‌లో ఉన్నప్పుడు ఆహారం ఇవ్వటం, తక్కువ తక్కువగా ఎక్కువసార్లు తినేలా చూసుకోవాలి. రుచికోసం సాస్‌ల వంటివి కలిపి ఇవ్వటం మేలు.

●* కొత్త ప్రాంతాలకు తీసుకెళ్లినపుడు జాగ్రత్తగా ఉండాలి. కొందరు ఇప్పుడే వస్తానంటూ దూరంగా వెళ్లటానికి ప్రయత్నిస్తుంటారు. వీరు వచ్చిన దారి తెలియక తప్పిపోయే ప్రమాదముంది. వేరే వాళ్ల ఇంటికి వెళ్లినపుడు బాత్రూమ్‌ ఎక్కడుందో తెలియక తికమకపడొచ్ఛు అందువల్ల వెంట ఉండి కనిపెట్టుకోవాలి.

●* రాత్రిపూట ఇంట్లో తగినంత వెలుతురు ఉండేలా చూసుకోవాలి. మూత్ర విసర్జన వంటి వాటికి లేచినప్పుడు సరిగా కనబడకపోతే పడిపోయే ప్రమాదముంది. తివాచీలు పాదాలకు అడ్డుపడి పడిపోవచ్ఛు ఇలాంటివి వాడకపోవటం మంచిది. నేల మరీ నున్నగా, పాదం జారిపోయేలా కాకుండా కాస్త గరుకుగా పాదాలకు దన్నుగా ఉండేలా చూసుకోవాలి. బాత్రూమ్‌లో పట్టుకోవటానికి వీలుగా పట్టీలు బిగించాలి.

* డిమెన్షియా బాధితులను కనిపెట్టుకునేవారు మధ్యమధ్యలో విరామం తీసుకోవటం మంచిది. ఎప్పుడూ ఒక్కరే చూసుకుంటుంటే శ్రద్ధ తగ్గిపోవచ్ఛు కుంగుబాటుకూ లోనవ్వచ్ఛు వీలైనప్పుడల్లా ఇతరులకు చూసుకోమని చెప్పటం, డిమెన్షియా బాధితుల బాగోగులను చూసుకునే బృందాలతో కలిసి పనిచేయటం మేలు.

లక్షణాలు రకరకాలు

డిమెన్షియాలో మొదట్లో కొత్త జ్ఞాపకాలు దెబ్బతింటాయి. చివర్లో పాత జ్ఞాపకాలు తుడిచిపెట్టుకుపోతాయి. మెల్లగా మొదలయ్యే మతిమరుపు రోజురోజుకీ ఎక్కువవుతూ వస్తుంది. క్రమంగా రోజువారీ పనులు చేసుకోవటం కష్టమైపోయే స్థాయికి చేరుకుంటుంది. స్నానం చేయటం, దుస్తులు వేసుకోవటం, బొత్తాలు పెట్టుకోవటం వంటి పనుల్లో ఇబ్బంది పడుతుంటారు. చివరికి ఎక్కడికి వెళ్లామో, వెళ్తున్నామో తెలియక తికమక పడిపోవచ్ఛు కొత్త ప్రాంతాలు, విషయాలను గుర్తుంచుకోలేరు. అందువల్ల ఇంట్లో బాగానే తిరుగుతుంటారు గానీ ఎక్కడికైనా వెళ్తే తికమకపడిపోతారు. తెలిసిన దారులు, పేర్లు మరచిపోతుంటారు. దారి తెలియక తప్పిపోవచ్ఛు గడియారం చూసి సమయాన్ని పోల్చుకోవటమూ కష్టమైపోతుంది. సమస్య తీవ్రమైతే బంధాలను, బంధుత్వాలను, కుటుంబ సభ్యులను, తమను తామూ మరచిపోవచ్ఛు.

ప్రధాన రకం- అల్జీమర్స్‌

నిజానికి డిమెన్షియా ఒక్క సమస్య కాదు. రకరకాల సమస్యల సముదాయం.

అల్జీమర్స్‌: డిమెన్షియా బాధితుల్లో 70% మందిలో కనపడేది ఇదే. వీరి మెదడులో బీటా అమైలాయిడ్‌, టావో ప్రోటీన్లు గట్టిపడిపోతుంటాయి. నాడీకణాలు చనిపోతూ జ్ఞాపకశక్తి క్షీణిస్తుంది. మెదడు కుంచించుకుపోతూ దైనందిన వ్యవహారాలన్నీ కష్టమైపోతుంటాయి.

వ్యాస్కులర్‌ డిమెన్షియా: దీనికి మూలం మెదడులో స్వల్ప స్థాయిలో పక్షవాతం (స్ట్రోక్‌) తలెత్తటం. దీంతో చిన్న రక్తనాళాల్లో అడ్డంకులు ఏర్పడి మెదడుకు రక్తసరఫరా తగ్గుతుంది. మెదడులో తెల్ల పదార్థంలోని పోచలూ దెబ్బతినొచ్ఛు వీరిలో సమస్యలను పరిష్కరించలేకపోవటం, ఆలోచనలు నెమ్మదించటం, ఏకాగ్రత తగ్గటం వంటి లక్షణాలు ప్రధానంగా కనిపిస్తాయి.

లూవీ బాడీ డిమెన్షియా: మెదడులో బెలూన్ల మాదిరిగా ప్రోటీన్‌ ముద్దలు పోగుపడటం వల్ల ఇది తలెత్తుతుంది. భ్రాంతులకు లోనవ్వటం, లేనివి ఉన్నట్టు కనపడటం, ఏకాగ్రత కొరవటం వంటివి దీని ముఖ్య లక్షణాలు.

ఫ్రాంటోటెంపోరల్‌ డిమెన్షియా: నుదురు, కణతల వద్ద మెదడులోని నాడీ కణాలు, వాటి మధ్య అనుసంధానాలు దెబ్బతినటం దీనికి మూలం. దీంతో ప్రవర్తన, వ్యక్తిత్వం, ఆలోచన, నిర్ణయాలు తీసుకోవటం, భాష, కదలికలు అస్తవ్యస్తమవుతాయి.

ఇతర సమస్యలు: హంటింగ్‌టన్స్‌ డిసీజ్‌, పార్కిన్సన్స్‌, మల్టిపుల్‌ స్క్లెరోసిస్‌, క్రూజ్‌ఫెల్డ్‌ జాకోబ్‌ డిసీజ్‌, మెదడుకు దెబ్బతగలటం వంటివీ డిమెన్షియాకు దారితీయొచ్ఛు వీరిలో ఆయా జబ్బుల లక్షణాలే కాకుండా డిమెన్షియా లక్షణాలూ కనిపిస్తాయి. మెదడులో ఏ భాగం ఎక్కువగా ప్రభావితమైతే దానికి సంబంధించిన లక్షణాలు ప్రస్ఫుటంగా కనబడతాయి.

నివారణ మార్గముంది

డిమెన్షియా వయసు మీద పడుతున్నకొద్దీ తలెత్తే సమస్య. దీనికి వయసే అతిపెద్ద ముప్పు కారకం. డిమెన్షియాకు కారణమయ్యే జన్యు స్వభావం ఉంటే మరింత త్వరగానూ రావొచ్ఛు వీటిని మనం మార్చలేకపోవచ్చు గానీ జీవనశైలి మార్పులతో డిమెన్షియా బారినపడకుండా కొంతవరకు కాపాడుకోవచ్ఛు ఇవి డిమెన్షియా లక్షణాలు అదుపులో ఉండటానికీ తోడ్పడతాయి. అందుకే చికిత్స విషయంలోనూ వీటికి ప్రాధాన్యం ఇస్తుండటం గమనార్హం.

వ్యాయామం: క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం చేస్తే మధుమేహం, ఊబకాయం, అధిక రక్తపోటు తగ్గుతాయి. ఇవి గుండెకే కాదు, మెదడు ఆరోగ్యానికీ ఎంతగానో మేలు చేస్తాయి.

మంచి ఆహారం: కూరగాయలు, పండ్లు, గింజపప్పులు ఎక్కువగా.. కొవ్వులు, ఉప్పు తక్కువగా తీసుకోవాలి.

కుంగుబాటుకు దూరం: కుంగుబాటు డిమెన్షియాకు దారితీయొచ్ఛు అందువల్ల కుంగుబాటు లక్షణాలను గుర్తించి ముందుగానే జాగ్రత్త పడటం మంచిది.

మద్యం పరిమితం: మద్యం తాగకపోవటం ఉత్తమం. ఒకవేళ అలాంటి అలవాటుంటే పరిమితం చేసుకోవాలి.

పొగ మానెయ్యాలి: పొగ అలవాటుంటే వెంటనే మానెయ్యాలి.

విటమిన్లు: విటమిన్‌ బి12, విటమిన్‌ బి6 తగ్గకుండా చూసుకోవాలి.

మెదడు చురుకు: మెదడును చురుకుగా ఉంచే చదరంగం వంటి ఆటలు ఆడటం, పదకేళీలు పూరించటం వంటివి చేయాలి. ఇవి నాడీకణాల మధ్య అనుసంధానాలు ఏర్పడటానికి దోహదం చేస్తాయి.

నలుగురితో కలివిడిగా: ఒంటరితనం కుంగుబాటుకు, విచారానికి దారితీస్తుంది. ఇది డిమెన్షియా ముప్పు పెరిగేలా చేస్తుంది. అందువల్ల నలుగురితో కలివిడిగా ఉండటం మంచిది. తరచుగా బంధువుల ఇంటికి వెళ్లాలి. వాళ్లని మన ఇంటికి రమ్మనాలి. స్వచ్ఛంద కార్యక్రమాల్లో పాల్గొనాలి. వీలైతే క్లబ్బుల్లో చేరొచ్ఛు

డిమెన్షియాను పోలినవీ..

కొన్ని సమస్యల్లోనూ మతిమరుపు వంటి లక్షణాలు ఉండొచ్ఛు ముఖ్యంగా కుంగుబాటు(డిప్రెషన్‌)తో బాధపడేవారు ఆయా విషయాలపై సరిగా దృష్టి పెట్టకపోవటం వల్ల గుర్తుండకపోవచ్చు (సూడో డిమెన్షియా). ఇన్‌ఫెక్షన్లు, థైరాయిడ్‌ సమస్యలు, మెదడుకు దెబ్బతగలటం, మెదడులో కణితులు, మెదడు పొరల్లో వాపు, సోడియం, క్యాల్షియం వంటి లవణాలు, ఖనిజాలు.. విటమిన్‌ బి12 మోతాదులు తగ్గటం, కొన్నిరకాల మందుల దుష్ప్రభావాలు, సీసం వంటి భార లోహాల విష ప్రభావాలు, మెదడుకు తగినంత ఆక్సిజన్‌ సరఫరా కాకపోవటం వంటివీ తాత్కాలికంగా డిమెన్షియాకు దారితీయొచ్ఛు ఆయా సమస్యలకు చికిత్స తీసుకుంటే ఇదీ కుదురుకుంటుంది.

నిర్ధారణ ఎలా?

న్యూరోకాగ్నిటివ్‌ పరీక్ష: ఇందులో బొమ్మలను గుర్తించటం, ఆకారాలను కలపటం వంటి పద్ధతులతో మానసిక స్థితిని అంచనా వేస్తారు. సమస్య ఏ దశలో ఉందో కూడా బయటపడుతుంది.

రక్తపరీక్ష: ఇందులో సోడియం వంటి లవణాల మోతాదులు తెలుస్తాయి. థైరాయిడ్‌ హార్మోన్‌, విటమిన్‌ బి12 మోతాదులు బయటపడతాయి.

సీటీ స్కాన్‌, ఎంఆర్‌ఐ: డిమెన్షియానా? ఇతరత్రా సమస్యలేవైనా? ఉన్నాయా అనేది తెలుసుకోవటానికివి తోడ్పడతాయి. పెట్‌ స్కాన్‌ కూడా చేయొచ్ఛు

చికిత్స

డిమెన్షియాకు ప్రత్యేకించి రెండు రకాల మందులు ఉపయోగపడతాయి. సమస్య మామూలుగా (మైల్డ్‌) ఉంటే డోనెపెజిల్‌, గ్లాటిరమర్‌ అసిటేట్‌, రివాస్టిజమైన్‌ వంటి కొలినెస్టరేజ్‌ ఇన్‌హిబిటార్స్‌ ఇస్తారు. తీవ్రత ఒక మాదిరిగా (మోడరేట్‌) ఉంటే వీటితో పాటు మెమాంటిన్‌ మందూ ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది. ఇది మెదడు దెబ్బతినకుండా కాపాడుతుంది. సమస్య తీవ్రంగా ఉన్నవారికీ మెమాంటిన్‌ ఉపయోగపడుతుంది. అవసరమైతే కొలినెస్టిన్‌ ఇన్‌హిబిటార్స్‌ ఇవ్వచ్ఛు .