డెంఘీకారం..జ్వర భద్రం!

వ్యాధులు - బాధలు

డెంగీ.. డెంగీ.. డెంగీ.

ఇప్పుడు ఎవరి నోట విన్నా ఇదే మాట. ఎవరికి, ఏ జ్వరం వచ్చినా అదేననే భయం. చాలావరకు మామూలు జ్వరమే అయినా కొందరిలో ఎందుకిది ప్రాణాంతకంగా పరిణమిస్తోంది? డెంగీ అంటే సరైన అవగాహన లేకపోవటమే దీనికి ప్రధాన కారణం. ఇది వచ్చినప్పుడు ఎలాంటి జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి? ఎప్పుడు ప్రమాదకరంగా పరిగణించాలి? ఎప్పుడెలాంటి చికిత్స అవసరం? అసలు రాకుండా చూసుకోవటమెలా? అనేవి తెలియకపోవటమే. ఈ నేపథ్యంలో డెంగీపై సమగ్ర కథనం ఈవారం మీకోసం.

మనకు విష జ్వరాలు కొత్తేమీ కాదు. ఏటా కాలాలు మారుతున్నప్పుడల్లా ఇవి విజృంభిచేయటం చూస్తున్నదే. కాకపోతే ఒక కాలమంటూ లేకుండా ఏడాది పొడవునా ఇబ్బంది పెడుతుండటమే కొత్త ఉపద్రవం. ముఖ్యంగా డెంగీ జ్వరం రేపుతున్న కలకలం అంతా ఇంతా కాదు. మనదేశంలో 3.3 కోట్ల మందిలో లక్షణాలు కనిపించేంత స్థాయిలో విజృంభించగా.. లక్షణాలేవీ లేకుండా దీని బారినపడ్డవారు 10 కోట్లకు పైనే. ఇప్పుడిది వింత పోకడలూ పోతోంది. ఒకప్పుడు చిన్న పిల్లల్లో, పట్టణ ప్రాంతాల్లోనే ఎక్కువగా వస్తుండేది. ఇప్పుడన్ని వయసుల వారిలోనూ, గ్రామాల్లోనూ కనిపిస్తోంది. అదీ విపరీతంగా, తీవ్రంగా. సమస్య తీవ్రమైనప్పుడు ప్లేట్‌లెట్లు తగ్గటం, రక్తం చిక్కపడటం, రక్తస్రావం వంటి స్పష్టమైన లక్షణాలే కనిపించేవి. ప్రస్తుతం ఇలాంటి లక్షణాలు ఉన్నా, లేకపోయినా మెదడు, గుండె, కాలేయం వంటి అవయవాలనూ దెబ్బతీస్తూ (ఎటిపికల్‌) తీవ్ర సమస్యలు సృష్టిస్తోంది. కళ్లను, కీళ్లనూ దెబ్బతీస్తోంది. అందుకే జ్వరం అనగానే డెంగీయేమో అనేలా భయకంపితులను చేస్తోంది. నిజానికి నూటికి 99 శాతం మందికి డెంగీ మామూలు జ్వరంగానే వచ్చి పోతుంది. చాలాసార్లు ఇది వచ్చినట్టయినా తెలియదు. కొందరిలోనే.. కేవలం ఒక్క శాతం మందిలోనే తీవ్ర సమస్యగా పరిణమిస్తుంది. ప్రస్తుతం సంభవిస్తున్న మరణాలకు ఇదే కారణం. సరైన చికిత్స తీసుకుంటే వీటిని చాలావరకు నివారించుకోవచ్ఛు ఆ మాటకొస్తే దోమలు కుట్టకుండా చూసుకుంటే అసలు దీని బారినపడకుండానే కాపాడుకోవచ్ఛు కావాల్సిందల్లా డెంగీపై అవగాహన పెంచుకొని, అప్రమత్తంగా ఉండటమే.

ఎక్కడిదీ డెంగీ?

డెంగీకి మూలం ఫ్లేవీవైరస్‌లు. వీటిల్లో డెంగీ1, డెంగీ2, డెంగీ3, డెంగీ4.. ఇలా నాలుగు ఉపజాతులున్నాయి. ఇవి ఆడ ఈజిప్టై దోమ కుట్టటం ద్వారా వ్యాపిస్తాయి. ఒక ఉపజాతి వైరస్‌తో ఇన్‌ఫెక్షన్‌ వస్తే జీవితంలో మరెన్నడూ తిరిగి దాంతో జ్వరం రాదు. ఇతర ఉపజాతులతో రావొచ్ఛు అంటే ఎవరికైనా జీవితంలో గరిష్ఠంగా నాలుగు సార్లు డెంగీ వచ్చే అవకాశముంటుందన్నమాట. రెండోసారి, మూడోసారి మరో ఉపజాతి వైరస్‌తో జ్వరం వస్తే చాలా తీవ్రంగా ఉండటం గమనార్హం.

దోమ కుట్టిన ప్రతి ఒక్కరికీ వస్తుందా?

లేదు. కుట్టిన దోమలో డెంగీ కారక వైరస్‌ ఉంటేనే సమస్య. దోమలో వైరస్‌ ఉన్నా తప్పకుండా జ్వరం రావాలనీ లేదు. ఎందుకంటే కొందరికి తెలియకుండానే ఎప్పుడో అప్పుడు డెంగీ ఇన్‌ఫెక్షన్‌ వచ్చి ఉండొచ్ఛు దీంతో వైరస్‌ను ఎదుర్కొనే యాంటీబాడీలు అప్పటికే శరీరంలో ఉండొచ్ఛు డెంగీ వైరస్‌ శరీరంలోకి ప్రవేశించినా అందరికీ జ్వరం లక్షణాలు ఉండకపోవచ్ఛు కేవలం 10% మందిలోనే లక్షణాలు కనిపిస్తాయి. చాలామందికి ఒకట్రెండు లక్షణాలతోనే ఆగిపోవచ్ఛు కొందరికి మాత్రమే తీవ్రమైన తలనొప్పి, ఒళ్లునొప్పుల వంటివి వేధిస్తాయి.

ఆసుపత్రిలో ఎప్పుడు చేర్చాలి?

కడుపులో నొప్పి, విడవకుండా వాంతులు, పొట్టలో, ఛాతీలో ద్రవం పోగుపడటం, నిస్సత్తువ, కాలేయం పెద్దగా అవటం వంటి హెచ్చరిక సంకేతాలు కనిపిస్తే వెంటనే ఆసుపత్రిలో చేర్చి చికిత్స చేయాలి. రక్తపోటు పడిపోవటం, విడవకుండా రక్తస్రావం అవటం, ఏదైనా అవయవం విఫలమవుతోందనే సూచనలు (ఛాతీలో నొప్పి, ఆయాసం, ఫిట్స్‌ వంటివి) కనిపిస్తే ఏమాత్రం తాత్సారం చేయరాదు. మధుమేహం, అధిక రక్తపోటు, పొట్టలో అల్సర్లు, రక్తహీనత గలవారితో పాటు గర్భిణులు, ఊబకాయులు, ఏడాది లోపు పిల్లలు, వృద్ధులకు డెంగీ ప్రమాదకరంగా పరిణమించే అవకాశం ఎక్కువ. అందువల్ల వీరికి లక్షణాలు అంత స్పష్టంగా లేకపోయినా ఆసుపత్రిలో చేర్చి చికిత్స చేయాలి.

చికిత్స- పరిస్థితిని బట్టి

ఒక మాదిరి డెంగీ జ్వరానికి పారాసిటమాల్‌ మాత్రలు ఇస్తే సరిపోతుంది. వాంతులు లేకపోతే ఓఆర్‌ఎస్‌ ద్రావణాన్ని తాగించాలి. వాంతులు అవుతుంటే వాటిని తగ్గించే మందులతో పాటు ఓఆర్‌ఎస్‌ ద్రావణాన్ని ఇవ్వాలి. అప్పటికీ తగ్గకపోతే.. ముఖ్యంగా పిల్లలను ఆసుపత్రిలో చేర్చి, చికిత్స చేయాలి. ప్లేట్‌లెట్లు బాగా తగ్గటం, రక్తం చిక్కబడటం వంటి హెచ్చరికల లక్షణాలు కనిపిస్తుంటే తరచూ రక్తం చిక్కదనాన్ని తెలిపే హిమటోక్రిట్‌/ప్యాక్డ్‌ సెల్‌ వాల్యూమ్‌, ప్లేట్‌లెట్ల సంఖ్యను తెలిపే రక్తపరీక్షల వంటివి చేస్తూ జాగ్రత్తగా కనిపెట్టుకోవాల్సి ఉంటుంది. నోటి ద్వారా ద్రవాలు తీసుకోలేని స్థితిలో ఉన్నా, రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్‌ శాతం ఎక్కువున్నా, రక్తపోటు బాగా పడిపోయినా సెలైన్‌ ఎక్కించాల్సి ఉంటుంది. ఊపిరితిత్తుల్లోకి ప్లాస్మా ద్రవం లీకవటం వల్ల ఆయాసం వస్తున్న కొందరికి వెంటిలేటర్‌ అమర్చి చికిత్స చేయాల్సి ఉంటుంది. పొట్టలో, ఊపిరితిత్తుల్లో పోగుపడిన ద్రవాన్ని బయటకు తీసే ప్రయత్నం చేయకూడదు. అలా చేస్తే రక్తస్రావమయ్యే ప్రమాదముంది. కాలేయం, గుండె వంటి అవయవాలు దెబ్బతిన్నప్పుడు వాటికి తగిన చికిత్సలు చేయాల్సి ఉంటుంది.

గర్భిణుల్లో కాన్పు సమయంలో ప్రత్యేక శ్రద్ధ తీసుకోవాలి. వీరికి రక్తస్రావమయ్యే ప్రమాదముంది కాబట్టి తప్పనిసరైతేనే సిజేరియన్‌కు ప్రయత్నించాలి. సాధ్యమైనంతవరకు సహజ కాన్పు అయ్యేలా చూసుకోవాలి.

రక్తం చిక్కపడటం తీవ్ర సమస్య

డెంగీ జ్వరంలో ప్లేట్‌లెట్లు తగ్గటం కన్నా ప్రమాదకరమైంది రక్తం చిక్కబడటం. దీనికి ప్రధాన కారణం రక్తనాళాల్లోంచి ప్లాస్మా ద్రవం లీకవటం. సాధారణంగా రక్తనాళాల గోడల పొరలోని కణాలు ఒకదానికొకటి అతుక్కొని ఉంటాయి. డెంగీ దాడిచేసినప్పుడు మన ఒంట్లో ఇంటర్‌ల్యూకీన్‌ రసాయనాలు విడుదలవుతాయి. ఇవి రక్తనాళాల లోపలి గోడల కణాలను అస్తవ్యస్తం చేసి, వాటి మధ్య అతి సూక్ష్మమైన రంధ్రాలు పడేలా చేస్తాయి. దీంతో వాటిల్లోంచి ద్రవం బయటకు వస్తుంది. రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్‌, ఎర్ర కణాలు, తెల్లకణాల వంటి ఘన పదార్థాల స్థాయులు పెరిగి రక్తం చిక్కపడుతుంది. ఇలా రక్తం చిక్కపడితే రక్తపోటు పడిపోతుంది. ఫలితంగా మిగతా అవయవాలన్నీ దెబ్బతిని, షాక్‌లోకి వెళ్లిపోవచ్ఛు ప్రస్తుతం డెంగీ మరణాలకు చాలావరకు ఇదే కారణం.

ఆసుపత్రి నుంచి ఎప్పుడు డిశ్చార్జి?

* పారాసిటమాల్‌ మాత్రలు ఇవ్వకపోయినా రెండ్రోజుల వరకు జ్వరం లేనప్పుడు

* ఆకలి మామూలుగా అవుతున్నప్పుడు

* నాడి, శ్వాస వేగం, రక్తపోటు నార్మల్‌గా ఉన్నప్పుడు

* మూత్రం సాఫీగా వస్తున్నప్పుడు

* ప్లేట్‌లెట్లు కనీసం 50వేల కన్నా ఎక్కువైనప్పుడు. లక్ష కన్నా ఎక్కువుంటే ఉత్తమం.

* సెలైన్‌ ఇవ్వకపోయినా హిమటోక్రిట్‌ మామూలుగా, స్థిరంగా ఉన్నప్పుడు

ఎప్పుడు కోలుకున్నట్టు?

జ్వరం తగ్గాక 3-5 రోజుల్లో ప్లేట్‌లెట్ల సంఖ్య పెరుగుతుంది. జ్వరం పూర్తిగా తగ్గిపోయి.. నాడీ వేగం, రక్తపోటు, శ్వాస తీసుకోవటం మామూలు స్థాయికి వచ్చినప్పుడు డెంగీ నయమైనట్టు. వాంతులు, కడుపునొప్పి లేకపోవటం.. ఆకలి పెరగటం, మూత్రం సాఫీగా రావటం, హిమోగ్లోబిన్‌ స్థాయులు స్థిరంగా ఉండటం వంటివన్నీ జ్వరం తగ్గిందనటానికి సూచికలే. కొందరికి చర్మం మీద దద్దు తగ్గిపోయి దురద రావొచ్ఛు దీనికి భయపడాల్సిన పనిలేదు.

లక్షణాలు- రకరకాలు

దోమ కుట్టిన తర్వాత 3-14 రోజుల్లో డెంగీ ఇన్‌ఫెక్షన్‌ తలెత్తొచ్ఛు ఇందులో తొలి, విషమ, ఉపశమన అని మూడు దశలుంటాయి. తొలిదశ ఐదు రోజులు.. విషమ దశ రెండు, మూడు రోజుల వరకు ఉంటాయి.

తొలిదశలో..

* ఉన్నట్టుండి తీవ్రమైన జ్వరం

* తల పగిలి పోతోందేమో అన్నంత తీవ్రమైన తలనొప్పి

* కళ్ల వెనక నుంచి నొప్పి

* వాంతి, వికారం

* ఒళ్లు-కీళ్ల నొప్పులు

* ఆకలి తగ్గిపోవటం

విషమదశలో..

* కడుపు నొప్పి, ఆయాసం

* పొట్టలో లేదా ఛాతీలో నీరు పోగుపడటం

* విడవకుండా వాంతులు

* చిగుళ్ల వంటి భాగాల నుంచి రక్తం రావటం

* చర్మం మీద ఎర్రటి చుక్కల్లాంటి మచ్చలు

* రక్తపోటు పడిపోవటం, అపస్మారం

* కాళ్లు చేతులు చల్లబడటం

* నిస్సత్తువ, అస్థిమితం

* చికాకు, మగత

* కాలేయం పెద్దగా అవటం

* రక్తంలో హిమటోక్రిట్‌ (హిమోగ్లోబిన్‌) ఎక్కువవటం. అదే సమయంలో ప్లేట్‌లెట్లు వేగంగా పడిపోవటం

నిర్ధారణ ఎలా?

జ్వరం మొదలైన 1 నుంచి 5 రోజుల్లో ఎన్‌ఎస్‌1 యాంటీజెన్‌ పరీక్ష చేయాలి. ఇది పాజిటివ్‌గా ఉంటే డెంగీ ఉన్నట్టు. జ్వరం మొదలైన 5 రోజుల తర్వాత అయితే ఐజీఎం యాంటీబాడీ పరీక్ష చేయాలి. ఎందుకంటే ఐదు రోజులయ్యాక ఎన్‌ఎస్‌1 యాంటీజెన్‌ కనిపించదు. ఐజీఎం పాజిటివ్‌గా అయితే డెంగీ ఉన్నట్టే. త్వరగా ఫలితాలనిచ్చే ర్యాపిడ్‌ డయాగ్నోస్టిక్‌ పరీక్షల్లో డెంగీ ఉన్నట్టు తేలినా ప్రామాణిక పరీక్షలతోనే నిర్ధారించుకోవాలి. అవసరమైతే ఐజీజీ యాంటీబాడీ పరీక్ష చేయాల్సి ఉంటుంది. గతంలో ఎప్పుడైనా డెంగీ వచ్చినవారికిది పాజిటివ్‌గా ఉంటుంది. అంటే రెండో సారో, మూడో సారో డెంగీ వచ్చిందని అర్థం. ఇలాంటి డెంగీ తీవ్రంగా పరిణమించే అవకాశముంది కాబట్టి మరింత జాగ్రత్తగా ఉండటానికి ఐజీజీ పరీక్ష ఉపయోగపడుతుంది.

జ్వరం తగ్గాకే అసలు ప్రమాదం

చాలామంది జ్వరం ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు ఆసుపత్రిలో ఉండాలని భావిస్తుంటారు. జ్వరం తగ్గగానే ఇంటికి వెళ్లిపోతామని పట్టుబడుతుంటారు. నిజానికి అసలు ప్రమాదం జ్వరం తగ్గుతున్నప్పుడే మొదలవుతుంది. రక్తపోటు, ప్లేట్‌లెట్లు పడిపోయేది ఈ సమయంలోనే. అందువల్ల ‘హమ్మయ్య జ్వరం తగ్గింది’ అని అనుకోవటానికి లేదు. అప్పుడే మరింత అప్రమత్తంగా ఉండాలి.

ప్లేట్‌లెట్లు ఎప్పుడు? ఎవరికి?

డెంగీ జ్వరం వచ్చిన అందరికీ ప్లేట్‌లెట్లు ఎక్కించాల్సిన అవసరం లేదు. ప్లేట్‌లెట్ల సంఖ్య లక్ష కన్నా తగ్గినప్పుడు డాక్టర్ల పర్యవేక్షణలో ఉండాలి. ప్లేట్‌లెట్లు 50వేల కన్నా పడిపోతే ఆసుపత్రిలో చేర్చి, నిశితంగా పరిశీలిస్తుండాలి. ఒకవేళ ప్లేట్‌లెట్లు 20 వేల కన్నా తగ్గి, రక్తస్రావ లక్షణాలు కనిపిస్తుంటే బయటి నుంచి ప్లేట్‌లెట్లు ఎక్కించాల్సి ఉంటుంది. అదే 10 వేలకు పడిపోతే.. రక్తస్రావం ఉన్నా లేకున్నా ప్లేట్‌లెట్లు ఎక్కించాలి.

ఏం చేయాలి? ఏం చేయకూడదు?

* జ్వరం తగ్గటానికి పారాసిటమాల్‌ మాత్రలు వేసుకోవచ్చు

* నొప్పి మందులు (ఐబూప్రొఫెన్‌, అనాల్జిన్‌, డైక్లోఫెనాక్‌, ఆస్ప్రిన్‌ వంటివి) వేసుకోకూడదు

* కండరానికి ఇంజెక్షన్లు తీసుకోకూడదు

* యాంటీబయోటిక్‌, యాంటీవైరల్‌ మందులు వేసుకోకూడదు

* అనవసరంగా రక్తం, ప్లేట్‌లెట్లు, సెలైన్‌ ఎక్కించుకోకూడదు. వీటిని ఎక్కించాలని డాక్టర్లను ఒత్తిడి చేయొద్ధు

* ద్రవాలు తగినంత తీసుకోవాలి.

* తగినంత విశ్రాంతి తీసుకోవాలి.

* జ్వరం తగ్గాక మరింత జాగ్రత్త అవసరం

* అనవసరంగా, అతిగా పండ్లు, పండ్ల రసాలు తీసుకోకూడదు. దీంతో రక్తంలో పొటాషియం స్థాయులు పెరిగి గుండెలయ అస్తవ్యస్తం కావొచ్ఛు

* జ్వరం ఉన్నప్పుడు వాంతులు లేకుండా, తినగలిగే స్థితిలో ఉంటే ఆహారం తీసుకోవచ్చు

* జ్వరం తగ్గాక మామూలు ఆహారం తీసుకోవాలి. ఎలాంటి పథ్యాలు అవసరం లేదు.●

* బొప్పాయి ఆకు, పండ్ల రసాలతో కాస్త ప్లేట్‌లెట్లు ఎక్కువయ్యే అవకాశం ఉంటుండొచ్చు గానీ డెంగీని తగ్గించేంత స్థాయిలో వాటి సంఖ్య పెరగదని గుర్తించాలి. అందువల్ల కేవలం వీటి మీదే ఆధారపడి చికిత్స తీసుకోవటం మానరాదు.

నివారణ ముఖ్యం

డెంగీ వచ్చాక ఇబ్బందులు పడటం కన్నా రాకుండా చూసుకోవటమే ఉత్తమం. దోమలు కుట్టకుండా చూసుకుంటే డెంగీని పూర్తిగా నివారించుకోవచ్ఛు ఇంటి పరిసరాల్లో నీరు నిల్వ లేకుండా చూసుకోవాలి. దోమతెరలు వాడుకోవాలి. బయటకు వెళ్లినప్పుడు పొడుగు చేతుల చొక్కాలు, ప్యాంట్లు ధరించాలి. దోమలు కుట్టకుండా కాళ్లు, చేతులకు దోమలను తరిమే క్రీములు రాసుకోవాలి.