చైతన్యానికి మేలుకొలుపు!

ఆషాఢ శుద్ధ ఏకాదశికి తొలి ఏకాదశి అని పేరు!చైత్రంలో సంవత్సరం ప్రారంభమైతే ఇది మొదటిది ఎలా అయ్యింది? ఈ మాసంలో విష్ణుమూర్తి నిద్ర వెనుక అసలు అంతరార్థమేంటి? తొలి ఏకాదశి మానవాళికి అందించే సందేశం ఏంటి...?

●* ఆషాఢ శుద్ధ ఏకాదశి వరకు ఉత్తరాయణంలో ప్రయాణించిన సూర్యుడు ఇక నుంచి దక్షిణాయనంలోకి వస్తాడు. అలా వచ్చే మొదటి ఏకాదశి కాబట్టి తొలి ఏకాదశి అయ్యింది.

●* ● ప్రాచీన కాలంలో వర్ష హేమంత వసంతాల్నే రుతువులుగా పరిగణించేవారు. ప్రస్తుత (వేసవి, వర్ష, శీత) కాలాలు లాగా, మిగిలిన రుతువులు ఆ మూడింటిలో అంతర్భాగమే. మానవ మనుగడ వ్యవసాయ ఆధారంగా కొనసాగింది కాబట్టి వర్ష రుతువును సంవత్సరాదిగా పరిగణించేవాళ్లు. అందుకే సంవత్సరానికి వర్షం అని పేరు. అలా ఇది సంవత్సరంలో తొలి ఏకాదశి అయ్యింది. దీనికే పద్మ ఏకాదశి, శయన ఏకాదశి, హరివాసరం, పేలాల పండగ లాంటి పేర్లూ ఉన్నాయి.

రసాతలం నుంచి పాలన

●*● స్వామి యోగనిద్రకు సంబంధించి మరొక ఐతిహ్యం పద్మపురాణం బ్రహ్మఖండంలో కనిపిస్తుంది. దీన్ని సాక్షాత్తూ కృష్ణుడు ధర్మరాజుకు వివరించాడు. వామన రూపంలో వచ్చిన విష్ణువుకు మూడడుగులు దానం చేసి, రసాతలానికి చేరిన బలిచక్రవర్తి మళ్లీ తపమాచరించి విష్ణువును ప్రసన్నం చేసుకొని తన దగ్గరే ఉండిపొమ్మని కోరాడు. అప్పుడు విష్ణువు తనను తాను రెండుగా విభజించుకుని ఒక రూపాన్ని క్షీరాబ్ధిలో, మరొక రూపాన్ని బలి దగ్గర ఉంచాడు. అలా ఉంచిన రోజే ఆషాఢ శుద్ధ ఏకాదశి. ఆ రోజు నుంచి కార్తిక ఏకాదశి వరకు లోక రక్షణ, శిక్షణ బాధ్యతల్ని రసాతలం నుంచే నిర్వహించాల్సిందిగా విష్ణుమూర్తిని బలి కోరాడు. అందువల్ల క్షీరాబ్ధిలో చాతుర్మాస్య యోగనిద్రలో ఉండే విష్ణువు రసాతలంలో మెలకువగా ఉండి సృష్టి రక్షణ, శిక్షణ బాధ్యతల్ని నిర్వహిస్తాడని పద్మపురాణం చెబుతుంది.

నిరంతర దైవ ధ్యానం!

ఏకాదశి అనగానే ఉపవాసం గుర్తొస్తుంది. ఐదు కర్మేంద్రియాలు, ఐదు జ్ఞానేంద్రియాలకు పదకొండోదైన మనస్సును కలిపి భగవత్‌ స్మరణలో ఉండటమే ఉపవాసం. మధ్వాచార్యుల ద్వైత సంప్రదాయంలో కఠిన నిర్జల ఉపవాసం కనిపిస్తుంది. ఈ ఏకాదశి ఉపవాసం జైన బౌద్ధాల్లో కూడా ఉంది. వాత పిత్త శ్లేష్మ ప్రకోపాల నుంచి శరీరాన్ని కాపాడుకోవడానికి ఇది ఉపయోగపడుతుంది.

●* ఏకాదశి ఉపవాసం వెనుక మరొక అంతరార్థం కూడా ఉంది. సాధారణంగా సంవత్సరానికి 24 ఏకాదశులు. మనకు రోజుకు 24 గంటలు. మన ఒక సంవత్సరం దేవతలకు ఒక రోజు. అంటే 24 ఏకాదశులు ఉపవాసం ఉంటే, నిరంతరం దైవస్మరణలో ఉన్నట్లు. ఇక వసంత గ్రీష్మ రుతువుల్లోని అధిక వేడి నుంచి వర్ష రుతువు చల్లదనంలోకి మార్పు చెందినప్పుడు దానికి తగ్గట్టుగా శరీరంలో ఉష్ణాన్ని, వ్యాధి నిరోధకశక్తిని పెంచే పేలపిండిని ప్రసాదంగా స్వీకరిస్తారు.

చాతుర్మాస్య దీక్ష

 విష్ణుమూర్తి నిద్రలో ఉంటే నాలుగు నెలల పాటు లోకాన్ని ఎవరు రక్షిస్తారు? పీఠాధిపతులు, యతులు, స్వామీజీలు, తాపసులు అందరికీ తన బాధ్యతను అప్పజెప్పి యోగనిద్రలోకి వెళతాడు విష్ణువు. అందుకే మూడు రాత్రులు మించి ఒక ప్రదేశంలో ఉండని స్వామీజీలు కూడా చాతుర్మాస్య దీక్షలో నాలుగు నెలల పాటు ఒకే ప్రదేశంలో స్థిరంగా ఉంటారు. నిరంతర సంచార జీవనంలో ఉండే వీరు- శాస్త్రాధ్యయనానికి ఈ చాతుర్మాస్య దీక్షను గొప్ప అవకాశంగా భావిస్తారు. పూర్వం ప్రతి రుతువు ప్రారంభంలో ఒక యాగం జరిగేది. ఆషాఢ పూర్ణిమ నుంచి జరిగే వరుణ ప్రఘాస యజ్ఞమే కాలక్రమంలో చాతుర్మాస్యంగా పరిణామం చెందిందంటారు.

తపనే తపస్సు!

●* విష్ణువు యోగనిద్ర వెనుక ఒక సామాజిక కోణం కూడా దర్శనమిస్తుంది. తపస్సు అంటే ‘స్వధర్మ వర్తిత్వం’ అని చెబుతోంది మహాభారతంలోని యక్షప్రశ్నల ఘట్టం. దీన్నే మాతృశ్రీ జిల్లెళ్లమూడి అమ్మ సులువైన మాటల్లో ‘పని పట్ల తపనే తపస్సు’ అని చెప్పారు. అంటే వ్యక్తి తన పనిని దీక్షగా చేస్తే అదీ తపస్సే. వ్యవసాయ ప్రధానమైన మన దేశంలో ఈ వర్షాకాలం నాలుగు నెలలు కష్టపడి సంపాదించుకుంటే తరవాతి రోజుల్లో ఆ ఫలితాన్ని అనుభవిస్తూ భగవత్‌ చింతనలో కాలం గడపవచ్చునని దీని అంతరార్థం.

నారదుడి పూర్వజన్మ